Verantwoordelijkheid binnen het gezin? Hoe werkt dat eigenlijk? Jeugdwerkadviseur Arjen Uil gaat in gesprek met kindercoach en juf Anja van Helden. “Gezag is geen macht uitoefenen…”

Hoe werkt verantwoordelijkheid geven in het gezin?

“Het eerste wat bij mij op komt is dat het goed is je als ouders af te vragen wat de motivatie is om verantwoordelijkheid te geven. Vervolgens is het belangrijk om te bedenken in welke levensfase een kind zich bevindt.”

Op wat voor manier is de levensfase van belang?

“Het gaat er om wat een kind aan kan. Je kunt al heel vroeg beginnen. Een peuter kan je het eigen speelgoed laten opruimen. Eerst samen met mama of papa, en daarna zelf. Een kleuter kan je zelf de tafel laten dekken of laten afruimen. Dat kun je uitbouwen voor oudere kinderen. Ik kan me voorstellen dat je op een dag vraagt: ‘wat gaan we eten’? En je vervolgens het kind boodschappen daarvoor laat halen. Daarmee geef je het kind verantwoordelijkheid. Het hoeft allemaal niet zo heel ingewikkeld te zijn.

Nog wat ouder zou je kunnen denken aan hoe het kind om gaat met zakgeld. Laat je het kind zijn zakgeld voor zichzelf houden of koopt het ook een klein cadeautje voor broertjes, zusjes, papa en mama?

Ik denk ook dat het mooi is om oudere kinderen te leren dat als ze iets fout gedaan hebben, ze het zelf kunnen oplossen. Als ouders kun je daarin begeleiden en bijstaan, maar ga het niet van je kinderen overnemen.

Kan je in het meenemen in het geloof ook verantwoordelijkheid geven, en op welke manier dan?

“Je bent als ouder een rolmodel. Daarbij komt de vraag: ‘Ben je betrouwbaar?’. Als ouder spiegel je iets af van wie God als Vader wil zijn.

Zijn ouders zich bewust van het gezag dat ze gekregen hebben? Gezag hebben is iets anders dan macht uitoefenen. Gezag ontstaat in de vertrouwensband met je kind. Wanneer er sprake is van macht, kunnen kinderen bang worden om dingen tegen papa en mama te vertellen uit angst voor straf.

Ik kom in mijn praktijk ook nog wel eens tegen dat ouders uit boosheid of frustratie kinderen straffen. Maar hoe verhoudt zich dat dan tot het geloof? Kinderen kunnen daaruit een Godsbeeld ontwikkelen.”

Wat doet verantwoordelijkheid geven met kinderen?

“Als kinderen verantwoordelijkheid krijgen ontwikkelen ze zelfvertrouwen. Daarbij is het belangrijk om dit ook positief te bekrachtigen. Krijgt het kind ook ruimte om taken op zijn of haar eigen manier te doen? Of heb je als ouders al helemaal kant  en klaar bedacht hoe het kind het moet gaan doen? Dan gaan de hakken in het zand omdat het denkt: ‘Ja, maar dat is niet mijn manier’.”

Ik kan mij voorstellen dat het ingewikkeld is om deze ruimte te geven.

“Ja! Dat vraagt echt loslaten. Ik zie dat het een behoefte van kinderen is om het op hun eigen manier te mogen doen. Kinderen voelen zich heel vaak in een bepaald in een bepaald keurslijf gedrukt. En dan gaat er bij het kind iets wringen. Dan voelt het zich niet gehoord. Niet gezien in haar of zijn eigen behoefte.

Verantwoordelijkheid geven is ook een leerproces voor de ouders. Om dingen los te kunnen laten. En de tijd om het geduld op te brengen om hun kind te laten oefenen met de taak die je ze hebt gegeven. In de praktijk kan dat best een hele lastige zijn. Ik zie ouders die dingen uit handen nemen van hun kinderen. Ze geven een opdracht, maar het gaat niet snel genoeg dus dan doen ze het zelf wel.

Ik denk dat het ook heel goed is om te benoemen, als je het hebt over verantwoordelijkheid geven dat je dan bedenkt: Wat kan het kind nog niet zelf. Waar heeft hij hulp nog bij nodig. En wat kan het kind daarna zelf. Dit komt uit ‘de zone van naaste ontwikkeling’ van Vygotsky. Het reiken naar de volgende zone is de manier waarop je kinderen laat groeien. Als ouder is het belangrijk dat je je afvraagt of er iets is waar ze naar kunnen reiken.”

Wat is het effect als iets te simpel is?

“Als iets te simpel is word je toch heel snel verveeld. Dat kan op verschillende gebieden. Kinderen die cognitief heel slim zijn vinden praktische dingen vaak een hele uitdaging. Daar kan je als ouder over nadenken om juist daar de uitdaging te bieden.

Te veel verantwoordelijkheid kan ook. Vaak zie ik dat bij kinderen van gescheiden ouders of een ouder die psychisch ziek is. Kinderen kunnen dan ongevraagd de verantwoordelijkheid op zich gaan nemen. Parentificatie heet dat. Vooral bij een oudste kind in het gezin zie je dit gebeuren.”

Is het goed om daar als ouders bewust van te zijn dat dit kan gebeuren?

“Zeker. Het is niet erg als een kind dat heel eventjes doet. Het verdriet van mama of papa is zo groot, maar de loyaliteit ook, dus je eigen verdriet houd je heel stil. Want dan wordt papa of mama nog verdrietiger. Ondertussen ga je dus voor papa of mama zorgen.

Parentificatie is iets wat ik altijd benoem als ik ouders in bovengenoemde situaties ontvang. Let op! Het volwassen gedeelte is van jullie. Het kind mag weten dat papa en mama voor zichzelf kunnen zorgen.”

Heb je nog iets dat je wil toevoegen?

“Beste ouders: je hoeft niet perfect te zijn. Doe wat je kan en wees je bewust dat je een rolmodel bent. Probeer consequent te zijn en besef dat we in een gebroken wereld leven. Wees niet te streng voor jezelf en geniet vooral van al de mooie momenten samen met je kind!”